Kunststof producten voor eenmalig gebruik, of de (micro) deeltjes waarin het uiteen valt, belanden vaak als zwerfafval in de natuur doordat deze niet op de juiste manier weggegooid worden. Bovendien vormt de aanwezigheid van zwerfafval in het straatbeeld een grote ergernis voor veel mensen. De wens om zwerfafval terug te dringen, de transitie naar herbruikbare alternatieven te versnellen en Nederland schoner te maken staat al langere tijd hoog op de politieke agenda. Als onderdeel van de brede inzet om wegwerpplastics aan te pakken – die reeds vorm kreeg via onder meer statiegeld op kleine kunststof flessen, beleidsmaatregelen voor een circulaire verpakkingsketen en het uitvoeringsprogramma circulaire economie – bereidt het ministerie van IenW op dit moment de Regeling kunststofproducten voor eenmalig gebruik voor. Dit naar aanleiding van de in 2019 vastgestelde EU-richtlijn voor single-use-plastics (SUP), die lidstaten opdraagt maatregelen te nemen om het gebruik van plastic bekers en maaltijdverpakkingen voor eenmalig gebruik te verminderen. De regeling behelst een verdere uitwerking van het Besluit kunststofproducten voor eenmalig gebruik, en ligt per 26 oktober jl. ter consultatie voor. Welke maatregelen staan er concreet in de regeling?
Nadere regels voor het reduceren van het gebruik van o.a. kunststof wegwerpbekers en -voedselverpakkingen
Bij ‘kunststofproducten voor eenmalig gebruik’ valt te denken aan onder meer drinkbekers (doppen en deksels inbegrepen), drankverpakkingen van maximaal 3 liter, voedselverpakkingen die gereed zijn voor consumptie zonder verdere bereiding, tassen, en sigarettenfilters. Allemaal producten die ontworpen zijn om na eenmalig gebruik weg te werpen, en die geheel óf gedeeltelijk van kunststoffen zijn gemaakt. Glazen of metalen drankverpakkingen met kunststoffen doppen en deksels vallen overigens niet onder de regeling.
Hoewel de markt voor herbruikbare materialen in ontwikkeling is, is het gebruik van bijvoorbeeld kunststof bekers en kunststof voedselverpakkingen voor eenmalig gebruik voor veel exploitanten nog de norm. De reductiemaatregelen uit de Regeling kunststofproducten voor eenmalig gebruik richten zich daarom, naast op consumentengedrag, met name op ondernemers die eten en drinken aanbieden om mee te nemen of bezorgen, en op ondernemers die eten en drinken aanbieden om ter plaatse te consumeren. Wat staat er voor de verschillende exploitanten zoal in de regeling?
Voedseluitgifte met consumptie ter plaatse
Om het gebruik van wegwerp drinkbekers en voedselverpakkingen te ontmoedigen mogen ondernemers die eten en drinken aanbieden deze voor consumptie ter plaatse niet meer gratis verstrekken. Voedseluitgiftelocaties waar het gekochte eten en drinken direct genuttigd kan worden, moeten herbruikbare drinkbekers en voedselverpakkingen aanbieden, tenzij zij 75%-90% van de verstrekte kunststof drinkbekers en voedselverpakkingen voor eenmalig gebruik inzamelen voor hoogwaardige recycling. Dit gaat in 2023 allereerst gelden voor drinkbekers, en in 2024 voor voedselverpakkingen.
Consumptie onderweg en maaltijdbezorging aan huis
Voor consumptie onderweg en maaltijdbezorging aan huis worden plastic bekers en maaltijdverpakkingen voor eenmalig gebruik aan de eindgebruiker afzonderlijk voor minimaal €0,25 aangeboden. Welk bedrag een exploitant vervolgens daadwerkelijk kan vragen is niet vastgelegd, maar mag in elk geval niet verrekend zijn in de prijs van een product en moet als los bedrag zichtbaar zijn op de rekening. De inkomsten van de plastic verpakkingen zijn voor de exploitant en kunnen worden gebruikt voor het bekostigen van hergebruiksystemen. De verwachting is dat deze prijsprikkel net zo’n positief effect zal hebben als het in 2016 ingevoerde verbod om plastic draagtassen gratis te verstrekken: het aantal verstrekte plastic draagtassen is met 70% afgenomen en het aantal plastic draagtassen dat werd geteld in het zwerfafval daalde met circa 60%.
Daarnaast moeten voedseluitgiftelocaties met consumptie om mee te nemen of te bezorgen een herbruikbaar alternatief aanbieden. Dit kan een eigen retoursysteem voor recycling zijn (bijvoorbeeld met statiegeld), een retoursysteem via een externe partij, of de mogelijkheid accepteren dat mensen zelf hun bordje, beker en bestek meenemen (bring your own). In het laatste geval neemt de consument een eigen verpakking mee om de drank of het voedsel in mee te nemen.
Uitwerking uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor bepaalde kunststofproducten
Producenten van ballonnen, vochtige doekjes, tabaksproducten met (losse) kunststofhoudende filters en bepaalde verpakkingen (voedselverpakkingen voor onmiddellijke consumptie, zakjes en wikkels voor onmiddellijke consumptie, drankverpakkingen van ten hoogste 3 liter, drinkbekers, en lichte plastic draagtassen) krijgen te maken met uitgebreide productenverantwoordelijkheid (UPV). Dit betekent dat zij moeten meebetalen aan de opruim-, vervoer- en verwerkingskosten die op dit moment nog volledig door overheidsinstanties worden gemaakt: in de praktijk zijn dat gemeenten en andere gebiedsbeheerders. Gevolg van de UPV is dat de financiële lasten voor het opruimen, het vervoer en de verwerking van dit type zwerfafval gedeeltelijk verschuift van publieke naar private partijen. Dit sluit goed aan bij het uitgangspunt van de ‘vervuiler betaalt’ en geeft producenten een financiële prikkel om zich in te zetten de hoeveelheid zwerfafval van hun producten terug te dringen.
Bovengenoemde producenten zijn bovendien verplicht bewustwordingsmaatregelen (waaronder online) te nemen, hier een driejaarlijks plan voor te maken en hier jaarlijks verslag over te doen. Dit verslag moet jaarlijks voor 1 mei van het volgende kalenderjaar aan de minister van Infrastructuur en Waterstaat worden verzonden. Daarbij moet ook een document worden meegeleverd waaruit de verificatie van de ingezonden gegevens blijkt. Dit gaat in op 1 januari 2022 en geldt daarmee voor het eerst over het kalenderjaar 2022.
Producenten van tabaksproducten met kunststofhoudende filters vallen ook onder de UPV verplichting en moeten meebetalen aan de inzamelvoorzieningen die overheidsinstanties hebben voor tabaksfilters.
De SUP-richtlijn bevat ook een systeem van UPV voor kunststofhoudend vistuig. Deze productstroom zal op een later moment worden toegevoegd aan de regeling als het systeem nader is uitgedacht.
Tot slot
Door het gebruik van wegwerp drinkbekers en voedselverpakkingen te ontmoedigen, het gebruik van herbruikbare alternatieven te stimuleren en de kosten voor het opruimen, transport en verwerking van bepaalde kunststofproducten in het zwerfafval (deels) te verschuiven naar producenten, zet de overheid in op schonere natuur en straten in Nederland. Het effect van het hele maatregelenpakket wordt in 2024 geëvalueerd en indien nodig aangevuld met extra maatregelen.
De Regeling kunststofproducten voor eenmalig gebruik is overigens enkel van toepassing in het Europese deel van Nederland, en geldt dus niet voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba.
Raadpleeg hier de relevante documenten van de Regeling kunststofproducten voor eenmalig gebruik van 26 oktober 2021.
Vond u deze post interessant? Abonneer u vandaag nog op onze Nieuwsbrief Klimaat en energietransitie. Zo bent u altijd op de hoogte van relevante (juridische) ontwikkelingen en actualiteiten op het gebied van bijvoorbeeld klimaatdoelstellingen, energietransitie, schone mobiliteit en circulaire economie. Daarnaast posten wij regelmatig interessante content op onze Klimaat en energietransitie pagina op LinkedIn. Volg ons om up-to-date te blijven.
